PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO

 Biểu hiện của tai biến mạch máu não 

Tai biến mạch máu não gồm những biểu hiện bệnh lý đột ngột, cấp tính có tính chất khu trú của hệ thần kinh trung ương do giảm cung cấp máu tới não. Chẳng hạn như: liệt nửa người và mặt cùng bên, tê bì hay rối loạn cảm giác nửa thân, nói khó, hoặc nhìn khó; có thể kèm theo hôn mê hoặc rối loạn tri giác. Bệnh thường xảy ra đột ngột, có hoặc không có dấu hiệu báo trước như đau đầu, buồn nôn... Trong vài phút hoặc vài giờ, người bệnh có thể bị liệt hoàn toàn nửa người (gồm cả mặt, tay và chân cùng bên). Liệt nửa người là dấu hiệu thường gặp nhất; ngoài ra có thể gặp các dấu hiệu khác như nói ngọng, tê bì nửa người, lẫn lộn, đại tiểu tiện không tự chủ... 

Bệnh có thường gặp không? 

Ở các nước phát triển, tai biến mạch máu não là nguyên nhân gây tử vong thứ 3 sau bệnh ung thư và tim mạch. ở Hoa kỳ, cứ 100.000 dân thì có 794 người bị, còn ở Pháp, trong 1000 dân có 60 người bị tai biến mạch não. Thống kê ở Việt Nam năm 1994 cứ 100.000 người dân thì 115 người bị. Theo số liệu của Khoa phục hồi chức năng, Bệnh viện Bạch mai (1999), 22,41% bệnh nhân điều trị nội trú tại khoa là bệnh nhân liệt nửa người do tai biến mạch máu não. 

Những khó khăn mà người bị TBMMN gặp phải và cũng là dấu hiệu của TBMMN bao gồm: 

1.1    Di chuyển / cử động: 
-     Do yếu hoặc bị liệt một bên nửa người, người bệnh sẽ bị khó khăn khi lăn trở ở giường; khó thay đổi tư thế. Kể cả khi nửa người không liệt hẳn Bệnh nhân bị liệt mặt, tay và chân thì đi lại vẫn gặp khó khăn do rối loạn thăng bằng hoặc mất cảm giác nửa người bên liệt... 
-     Khó lăn sang hai bên, nhất là lăn sang bên lành. 
-     Khó ngồi dậy và ngồi cho vững. 
-     Khó đứng dậy và đi lại. –
-     Ngoài khó khăn khi di chuyển, người bệnh còn khó thực hiện các hoạt động trong sinh hoạt hàng ngày do cử động tay và thân mình khó. Các hoạt động bao gồm: ăn uống, rửa mặt đánh răng, thay quần áo, tắm giặt... 
1.2    Co cứng / co rút / biến dạng  
•    Co cứng: Là các cơ bị cứng kể cả khi nghỉ ngơi, cản trở vận động bình thường. Nắn bắp cơ thấy rắn chắc hơn bình thường. Bệnh nhân bị liệt nửa người sau một thời gian vài tháng thường bị co cứng cơ. Khi cử động chi bên liệt thấy cử động bị cứng, bị khó như bị cản lại. Tất cả các bệnh nhân đều bị co cứng theo một kiểu như nhau nên người ta gọi đây là mẫu co cứng của người liệt nửa người. 
-    Các cơ ở nửa người bên liệt co cứng và co ngắn hơn so với bên lành, nên cổ bị ngả sang bên liệt, thân mình cũng nghiêng sang bên liệt. 
-    Tay liệt: do bị co cứng các cơ gập, khép và xoay trong; nên khớp vai, khớp khuỷu và cổ tay, bàn tay bị gập và khép và xoay trong. 
-     Hông bên liệt khi đi bị kéo cao hơn bên lành. 
Khớp háng, khớp gối và cổ chân bị duỗi nên khi đi chân liệt có cảm giác dài hơn chân lành, hông bên liệt buộc phải nhấc cao hơn. 
•    Co rút cơ: Tất cả những cơ bị co cứng một thời gian dài sau đó dễ chuyển thành co rút. Cơ và mô mềm co ngắn lại gây hạn chế vận động của khớp, đau khi cử động. Các cơ gấp ở tay và cơ duỗi ở chân hay bị co rút.  
•    Cứng khớp / biến dạng khớp: Cơ bị co cứng rồi co rút, làm hạn chế vận động của khớp. Tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến cứng khớp. Các khớp bị cứng đầu tiên là khớp vai, khớp háng và khớp cổ chân ở bên liệt. Cứng các khớp khác xuất hiện muộn hơn.
− Khớp vai và cánh tay bị khép chặt vào thân mình, rất đau khi cử động lên phía trên đầu. 
− Cổ chân gấp mặt lòng, khiến người bệnh đứng và đi nhón gót. Cổ chân bị cứng và biến dạng 1.3 Giao tiếp 
Khoảng 25-30% người bị liệt nửa người có nguy cơ bị khó khăn về giao tiếp. Đó là nói khó, nói không rõ tiếng hoặc thất ngôn. 
•     Hiểu lời nói kém: phải nói đi nói lại nhiều lần. 
•     Diễn đạt bằng lời nói kém.  
•    Đọc và viết kém: người bị TBMMN tự viết mấy dòng hoặc đọc thành tiếng một đoạn khó. 
1.4    Hoạt động hàng ngày 
Các hoạt động: ăn uống, chải đầu, đánh răng, tắm giặt, thay quần áo, đi vệ sinh... có thể không tự làm một mình. Người bị TBMMN có thể cần trợ giúp bằng dụng cụ hoặc sự giúp đỡ của người khác. 

 Dấu hiệu và triệu chứng  

-    Yếu hoặc liệt nửa người một bên. 
-     Mất hoặc rối loạn cảm giác của một bên nửa người. 
-     Cơ nửa người co cứng hoặc mềm nhẽo. 
-     Rối loạn ngôn ngữ do hiểu kém hoặc diễn đạt kém. 
-    Mất các cử động quen thuộc: chải đầu, mặc áo... vụng về, khó khăn. 
-     Rối loạn về nói: nói ngọng, nói lắp hoặc nói to quá, nhanh quá... 
-     Rối loạn về nuốt: nuốt nghẹn, uống sặc... 

Can thiệp 

a)    Điều trị tại bệnh viện
Trong đợt điều trị cấp cứu của tai biến mạch não, người bệnh cần được nằm và theo dõi tại bệnh viện. Dấu hiệu cấp cứu là hôn mê đi kèm với liệt nửa người, đại tiểu tiện không tự chủ. ở bệnh viện, tình trạng sức khoẻ và tri giác của người bệnh được theo dõi và điều chỉnh. 
Các thuốc thường được dùng ở giai đoạn này là thuốc tăng cường tuần hoàn não (cerebrolysin, gliatilin, citicholin..), thuốc làm thức tỉnh tế bào não (nootropyl, ginko biloba... ) Ngay sau khi xảy ra tai biến, người bệnh cần được chăm sóc cẩn thận để phòng ngừa loét do đè ép, nhiễm trùng ở phổi hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu. 
b)    Phẫu thuật 
Một số trường hợp cần được điều trị bằng phẫu thuật như: xuất huyết não - màng não, máu tụ nội sọ..
Chỉ định phẫu thuật do thầy thuốc phẫu thuật thần kinh đưa ra. Can thiệp phẫu thuật để mở hộp sọ lấy máu tụ, đặt cầu nối động mạch khi có động mạch bị tắc hoặc kẹp đoạn mạch bị vỡ... Những phẫu thuật này được thực hiện ở bệnh viện tuyến Trung ương hoặc Tỉnh. 
    Sau đợt điều trị cấp cứu, bệnh nhân cần tự tập:
 Các bài tự tập này sẽ giúp người bệnh dễ dàng di chuyển và đề phòng các di chứng cứng khớp... bao gồm các động tác sau: 
•    Nâng hông lên khỏi mặt giường 
Người bệnh nằm ngửa, hai tay đặt dọc thân mình, hai chân gấp, đặt hai chân sát nhau. 
Nâng hông lên khỏi mặt giường, càng cao càng tốt, và càng lâu càng tốt. 
Để người bệnh đếm1,2,3,4... đến 15-20 hãy đặt hông xuống giường. Làm lại khoảng 10 lần.
•    Tập cài hai tay đưa lên phía đầu 
Tay lành cài vào các ngón tay bên liệt, đưa hai tay duỗi thẳng về phía đầu. 
Cố gắng đưa khuỷu tay hai bên ngang tai. 
Sau đó, Hạ hai tay về vị trí cũ. Làm lại 10 - 15 lần.
Tập phục hồi các cơ bên liệt
Chú ý rằng trước khi tập các bài tập cho người bệnh cần đảm bảo giải phóng họ khỏi tình trạng co cứng trước, đối với các trường hợp liệt cứng và có tăng trương lực cơ. Có thể áp dụng các cách đơn giản sau để ức chế trương lực cơ ở tay và chân.
•    Kiểm soát trương lực cơ ở tay: 
để người bệnh ngồi, tay bị liệt duỗi thẳng (khuỷu duỗi), bàn tay và các ngón tay mở xòe ra đặt trên mặt giường, chống tay cạnh thân mình. Giữ ở tư thế đó 5 – 10 phút. 
•     Kiểm soát trương lực cơ chân: để người bệnh ở tư thế ngồi, gối chân liệt vuông góc, bàn chân liệt đặt sát trên nền nhà. Bảo người bệnh bắt chéo chân lành sang bên chân liệt, cẳng chân bên lành tì đầu gối chân bên liệt xuống. Nếu người bệnh không làm được thì người giúp đỡ có thể dùng tay của mình để tì ấn gối bên liệt của người bệnh xuống. Giữ tư thế đó 5-10 phút hoặc tới khi chân liệt của người bệnh không run, giật nữa thì ngừng lại. Để nửa người bên liệt có thể cử động và phục hồi trở lại, người TBMMN cần cố gắng vận động càng nhiều càng tốt. Việc tập luyện để tăng sức mạnh cơ bên liệt được tiến hành như tập mạnh cơ trong các bệnh khớp. 
•    Tập gấp háng sẽ giúp người bệnh nhấc được chân lên để đi lại 

Người TBMMN ngồi thẳng, khớp gối vuông góc, tay của cộng tác viên đặt lên gối người bệnh, chống lại cử động rung giật chân và nhấc gối lên của người bệnh.
•    Tập mạnh cơ duỗi gối giúp đứng vững 
Người bệnh ngồi sâu vào ghế, cẳng chân duỗi thẳng, gối duỗi. Một tay của người nhà tỳ vào cổ chân, chống lại cử động của người bệnh. 
Khi bắt đầu đi lại được, nên tập nhiều hơn các cơ ở tay. Bắt đầu bằng cách tập cơ ở vai, rồi khuỷu tay và bàn tay. 
Hai tay giơ gậy lên quá đầu rồi hạ xuống, làm lại 20 lần.
Nếu lúc đầu không làm được ở tư thế ngồi hoặc đứng, có thể thực hiện bài tập này ở tư thế nằm ngửa
Hai tay cầm gậy vào gần và ra xa khỏi người, làm 20 lần.
Vận động đề phòng co rút và biến dạng khớp 
Để ngăn ngừa và hạn chế tình trạng co cứng, co rút cơ ở bên liệt và cứng khớp vai, khớp cổ chân bên liệt cần phải được đặt ở tư thế đúng, tập theo tầm vận động và dùng nẹp chỉnh hình. 
•    Đặt tư thế đúng 
Nếu hầu hết thời gian người bệnh được đặt đúng tư thế sẽ hạn chế rất tốt chuyện dính khớp bên liệt. Các tư thế tốt đã được mô tả ở phần trên. Nếu người bệnh cử động thường xuyên và khó giữ tư thế đúng, phải dùng nẹp chỉnh hình để cố định tư thế các chi. 
•    Dùng nẹp chỉnh hình để duy trì tư thế đúng 
Nẹp chỉnh hình là các dụng cụ để ngăn ngừa hoặc nắn chỉnh sai lệch tư thế của chi thể. Có loại nẹp nắn chỉnh khớp cổ chân gọi là nẹp dưới gối; nẹp nắn chỉnh khớp gối gọi là nẹp khớp gối... Nguyên tắc sử dụng các nẹp này là đeo càng nhiều thời gian càng tốt, thường là lúc không vận động, nhưng có thể đeo cả lúc vận động như nẹp dưới gối. Đối với người bị liệt nửa người, các nẹp chỉnh hình hay dùng là: 
− Nẹp dưới gối: để đề phòng bàn chân thuổng. 
− Nẹp cổ tay: giữ cổ tay khỏi quặp và biến dạng gập.
 − Đai treo cánh tay: đỡ vai khỏi xệ và bán trật khớp.
•    Tập theo tầm vận động các khớp ở chi và thân mình 
Người bị liệt nửa người ở giai đoạn sau thường bị cứng và đau khớp vai bên liệt. Vai bên liệt vừa xệ xuống vừa khép chặt vào thân mình. Cổ chân bên liệt cũng bị duỗi cứng. Để người bệnh nằm ngửa, vai bên liệt cạnh mép giường. Một tay người tập giữ vai người bệnh. Tay kia cầm cẳng tay ngay trên khuỷu tay người bệnh, đưa lên phía đầu người bệnh. Đưa càng cao càng tốt, khi nào người bệnh đau thì dừng lại. Giữ 30 giây rồi trở lại vị trí ban đầu. n
•    Kéo giãn cổ tay bên liệt 
Người bệnh nằm ngửa, cánh tay gập lên phía vai 90 độ . Một tay người tập duỗi cho khuỷu tay người bệnh thẳng ra. Tay kia duỗi cổ tay hết tầm, sau đó duỗi các ngón tay.
•    Kéo giãn cổ chân: 
Khi cổ chân gập quá mức về phía lòng bàn chân. Người bệnh nằm ngửa, duỗi chân. Một tay người tập giữ cẳng chân người bệnh. Tay kia dùng ngón cái và 3 ngón đối diện giữ chặt gót chân người bệnh. Để bàn chân người bệnh tựa vào cẳng tay mình, vừa kéo gót chân người bệnh xuống vừa đẩy mũi bàn chân họ theo hướng ngược lại. Giữ khoảng 30 giây. Làm lại cử động này 15 lần.
Tập đi và di chuyển độc lập 
Để người bệnh có thể đi lại một cách vững vàng, an toàn, việc bắt đầu tập đi cần tuân theo các giai đoạn: tập đứng dậy, đứng vững và đi. Trước khi cho người TBMMN tập đứng, tập đi nếu có rung giật bàn chân thì xử lý bằng cách sau: Để họ ngồi trên ghế, hoặc mép giường, gối vuông góc, bàn chân bên liệt đặt trên nền nhà hoặc mặt phẳng cứng. Cộng tác viên hoặc người nhà trợ giúp dùng một bàn tay giữ gối của người bệnh và ấn xuống, chống lại sự rung giật của bàn chân liệt và đẩy gối bên liệt lên. Giữ như vậy cho tới khi chân bên liệt không còn giật nữa mới bắt đầu cho người TBMMN tập đứng hoặc tập đi.
    PK MB Laser Đồng Xoài có thể hỗ trợ được gì?
Ngoài các phương pháp tự tập luyện ở nhà, bệnh nhân có thể đến pk MB laser để:
-    Tập phục hồi chức năng với bác sĩ chuyên khoa: 
Với các bài tập chính xác, đơn giản và hiệu quả, giúp phục hồi nhanh chóng các tình trạng yếu liệt cho bệnh nhân
-    Sử dụng công nghệ ánh sáng sinh học – laser công suất thấp:
Để tăng lưu thông mạch máu, phục hồi lại các dây tk bị tổn thương, giúp thúc đẩy quá trình phục hồi lại các vạn động bình thường của cơ thể, nhanh chóng giúp bệnh nhân tự mình sinh hoạt, tái hòa nhập cộng đồng.